गणित म्हणजे प्रगतीचे इंजिन : राष्ट्रीय गणित दिनावर प्रा. अमोल बंडगर यांचे सखोल विश्लेषण

२२ डिसेंबर – राष्ट्रीय गणित दिन : संख्या, सूत्रे आणि सृजनशीलतेचा उत्सव

(संपादक-दत्ता नाईकनवरे-इन महाराष्ट्र न्यूज)

भारतातील वैज्ञानिक, गणितीय आणि सांस्कृतिक परंपरेत २२ डिसेंबर हा दिवस अत्यंत महत्त्वाचा मानला जातो. महान भारतीय गणितज्ञ श्रीनिवास रामानुजन यांच्या जयंतीनिमित्त देशभरात राष्ट्रीय गणित दिन साजरा केला जातो. या दिनाचे महत्त्व अधोरेखित करणारा सखोल व अभ्यासपूर्ण लेख श्री चंद्रशेखर विद्यालय व नारायण काका आगाशे कनिष्ठ महाविद्यालय, श्रीपूर येथील प्रा. अमोल बाळासाहेब बंडगर यांनी लिहिला आहे.

भारत सरकारने २०१२ मध्ये राष्ट्रीय गणित दिन साजरा करण्याची अधिकृत घोषणा केली. तेव्हापासून हा दिवस विद्यार्थ्यांमध्ये गणिताची गोडी निर्माण करणे, संशोधन वृत्ती वाढवणे आणि वैज्ञानिक दृष्टिकोन विकसित करण्यासाठी प्रेरणादायी ठरत आहे.

गणित : विज्ञानाची मूलभूत भाषा

प्रा. बंडगर आपल्या लेखात नमूद करतात की गणित ही केवळ आकड्यांची मांडणी नसून निसर्ग, विश्व आणि मानवी विचारांची भाषा आहे. वेळेचे मोजमाप, हवामान अंदाज, वास्तुकला, वैद्यक, व्यापार, अवकाश संशोधन ते कृत्रिम बुद्धिमत्ता—या सर्वांचा पाया गणितावरच उभा आहे. आजच्या डिजिटल युगात मोबाईल, इंटरनेट व्यवहार, UPI प्रणाली, उपग्रह, नकाशे, डेटा सायन्स आणि AI यामागे कार्यरत असलेली शक्ती म्हणजे गणित आहे. तर्कशुद्ध विचार, विश्लेषण क्षमता आणि समस्या सोडवण्याचे कौशल्य गणितातूनच विकसित होते.

रामानुजन : भारतीय गणिताची शान

१८८७ साली तामिळनाडूत जन्मलेले श्रीनिवास रामानुजन हे भारतीय बुद्धिमत्तेचे प्रतीक मानले जातात. कोणतेही औपचारिक प्रशिक्षण नसतानाही त्यांनी संख्याशास्त्र, अनंत श्रेणी आणि विभाजन सिद्धांतात मोलाची भर घातली. केंब्रिजचे प्रख्यात गणितज्ञ जी. एच. हार्डी यांनी रामानुजन यांच्या प्रतिभेला “देवदत्त देणगी” असे संबोधले होते. राष्ट्रीय गणित दिन हा केवळ जयंती नसून भारतीय बौद्धिक परंपरेला मानवंदना देणारा दिवस आहे, असे प्रा. बंडगर यांनी नमूद केले आहे.

गणित आणि दैनंदिन जीवन

गणित हे जीवनापासून दूर नसून जीवनाशी घट्ट जोडलेले आहे, असे स्पष्ट करताना प्रा. बंडगर म्हणतात—शेतकरी पेरणीचे प्रमाण ठरवताना, व्यापारी नफा-तोटा मोजताना, अभियंते पूल-रस्ते बांधताना, डॉक्टर औषधांचे डोस ठरवताना गणिताचा आधार घेतात. आजचे विद्यार्थ्यांचे भविष्यही डिजिटल गणितावरच उभे आहे.

राष्ट्रीय गणित दिनाचे उद्दिष्ट

राष्ट्रीय गणित दिन साजरा करण्यामागील मुख्य हेतू म्हणजे—
✔ विद्यार्थ्यांमध्ये गणिताची भीती दूर करणे
✔ तार्किक व वैज्ञानिक विचारसरणी विकसित करणे
✔ भारताच्या समृद्ध गणितीय परंपरेचा गौरव करणे

आर्यभट्ट, ब्रह्मगुप्त, भास्कराचार्य, माधव आणि रामानुजन यांचा वारसा नव्या पिढीपर्यंत पोहोचवणे हे या दिनाचे महत्त्वाचे उद्दिष्ट आहे.

शाळा-महाविद्यालयांत उत्साह

देशभरात गणित दिनानिमित्त गणित प्रदर्शन, सूत्रकला स्पर्धा, अबॅकस प्रात्यक्षिके, समस्यासाधन कार्यशाळा व सांस्कृतिक कार्यक्रमांचे आयोजन केले जाते. यामुळे गणित हा अवघड विषय न वाटता खेळकर व मनोरंजक ठरतो.

आधुनिक गणित : भविष्यासाठी अनिवार्य

डेटा, अल्गोरिदम, कोडिंग, क्रिप्टोग्राफी, मशीन लर्निंग—या सर्वांचा पाया गणितावर आधारित आहे. भारताला भविष्यात मोठ्या प्रमाणावर गणितज्ञ, डेटा सायंटिस्ट आणि संशोधकांची गरज आहे, असे मत प्रा. बंडगर यांनी व्यक्त केले आहे.

उपसंहार

लेखाच्या शेवटी प्रा. अमोल बंडगर प्रभावी शब्दांत सांगतात की—“गणित म्हणजे मानवी विचारांचा प्रवास आहे. प्रत्येक मुलामध्ये एक रामानुजन दडलेला आहे. योग्य मार्गदर्शन आणि प्रोत्साहन मिळाले, तर तोही जगाला नवे सूत्र देऊ शकतो.”

राष्ट्रीय गणित दिन हा त्या सुप्त प्रतिभेला उजाळा देणारा, संख्या आणि संशोधनाच्या अनंत प्रवासाची सुरुवात करणारा उत्सव आहे, असे त्यांनी ठामपणे अधोरेखित केले आहे.